ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

       Στην προσπάθειά μας να μπούμε και σε άλλα στοιχεία της Μεσσηνιακής Λαογραφίας, ψάχνοντας στο διαδίκτυο πέσαμε στο www.messinia-quide.gr και στα ήθη και έθιμα της Μεσσηνίας βρήκαμε την καταγραφή του κ. Ευάγγελου Αν. Λαμπρόπουλου, στην οποία αναφέρεται στα Μεσσηνιακά τραγούδια και τους χορούς.
       Πριν όμως σας παρουσιάσουμε τα τραγούδια μας και τους χορούς μας, καλό είναι να καλέσουμε  όλους τους χορευτικούς συλλόγους της Μεσσηνίας, από το Λύκειο Ελληνίδων, που είναι ο παλαιότερος σύλλογος στη Μεσσηνία, μέχρι το νεότερο σύλλογο,  να συμβάλλουν και αυτοί στην πληρέστερη καταγραφή χορών και τραγουδιών της Μεσσηνίας που έχουμε ήδη ξεκινήσει και που σήμερα μπαίνουμε σε ένα άλλο τομέα που έχει να κάνει με τη διασκέδαση των Μεσσηνίων.

Ας δούμε λοιπόν την περιγραφή του κ. Ε. Α. Λαμπρόπουλου.


Πολυλίμνιο

          Από μικρό παιδί, θυμάμαι τον εαυτό μου να τραγουδάει και να χορεύει τα τραγούδια του τόπου μου που τα μάθαινα αρχικά από την μητέρα μου και αργότερα και από το ευρύτερο οικογενειακό μου περιβάλλον. Η οικογένειά μου από την πλευρά της μητέρας μου αλλά και του πατέρα μου, προέρχεται κυρίως από την περιοχή της κεντρικής Αρκαδίας. Οι πρόγονοί μου, όπως και πολλοί Αρκάδες, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Μεσσηνία κατά περιόδους, άλλοι από τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης και άλλοι στην αρχή ήρθαν σαν ημινομάδες κτηνοτρόφοι σε διάφορα μέρη της Μεσσηνίας και αργότερα σύστησαν μικρούς οικισμούς ή κατοίκησαν σε ήδη υπάρχοντες οικισμούς και χωριά, κοντά σε άλλους συμπατριώτες τους ή μη. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να έχω συγγενείς τόσο ντόπιους όσο και καταγόμενους από αρκετά αρκαδικά χωριά και δίπλα σ’ αυτούς και διάφορους οικογενειακούς φίλους και γνωστούς. Απ’ αυτούς άκουσα τα πρώτα τραγούδια και αργότερα ως μαθητής άρχισα μια υποτυπώδη καταγραφή τους μην γνωρίζοντας το μέγεθος βέβαια της αξίας τους, έχοντας όμως ως έναυσμα την αγάπη μου και μόνο γι’ αυτά τα τραγούδια, τα οποία ως επί το πλείστον ήταν τραγούδια παλαιά, ακριτικά, παραλογές ή ιστορικά και μου τα τραγουδούσαν και τα διηγούνταν σαν παραμύθι. Αργότερα ήρθε μαζί τους κι ο χορός, όχι σαν καταγραφή, αλλά σαν αναπόσπαστο μέρος του τραγουδιού και μαζί με το τραγούδι ήρθαν κι ιστορίες, έθιμα, τρόποι ζωής και ενθυμήσεις που τα συνόδευαν.

Αγ. Ανδρέας Λογγά

        Θεωρώ σήμερα ευτυχές το γεγονός ότι πρόλαβα στην ζωή ανθρώπους μεγάλους σε ηλικία, γεννημένους κατά το τελευταίο μισό του 19ου αιώνα, ανθρώπους δηλαδή που πρόλαβαν αυτά τα τραγούδια και τους χορούς όταν αυτά αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της τοπικής κοινωνίας. Απ’ αυτούς έμαθα αρκετά πράγματα, γιατί σαν παιδί είχα όπως και σήμερα, έντονο το μεράκι για κάθε τι που είχε σχέση με τα παλιά ήθη και έθιμα. Είναι σίγουρο ότι αρκετά τραγούδια παλαιά έχουν χαθεί και ίσως και χοροί ή και έθιμα που τα συνόδευαν. Ούτε είναι σίγουρο ότι και αυτοί οι χοροί και τα τραγούδια που έμαθα ήταν σίγουρα έτσι ή αν υπήρχαν παραλλαγές τους τοπικές. Το σίγουρο είναι ότι έτσι τα θυμήθηκαν άνθρωποι μεγάλοι σε ηλικία, μακαριστοί από χρόνια οι περισσότεροι σήμερα. Προσπάθησα και πιστεύω κατάφερα σήμερα με τις λίγες γνώσεις που έχω πάνω στο θέμα της παράδοσης, να μεταφέρω «αυθεντικά» όσα έμαθα απ’ αυτούς, σεβόμενες τις μαρτυρίες τους και τα διδάγματά τους.


Σκάφη στην Κορώνη

          Πριν αναφερθώ στους χορούς και τα τραγούδια της «Μεσσηνιακής Γης», πρέπει να γνωρίσουμε και τους πληθυσμούς που την κατοίκησαν. Ο ντόπιος, γηγενής πληθυσμός της Μεσσηνίας, αποτελεί ένα μικρό ποσοστό των σημερινών της κατοίκων και βρίσκεται σκορπισμένος σε όλη σχεδόν την Μεσσηνία και κυρίως στις ορεινές περιοχές της και λιγότερο στα πεδινά. Και αυτό διότι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι Έλληνες προτιμούσαν τις ορεινές περιοχές γιατί τις εύφορες πεδιάδες τις εκμεταλλεύονταν οι Τούρκοι. Αλλά και σε αυτές, έχουμε πληθυσμούς μικρούς μεν σε όγκο, αλλά με μεγάλη οικονομική ισχύ και πολιτική επιρροή [Ανδρούσα, Κορώνη, Καλαμάτα, Νησί (Μεσσήνη), Αρκαδιά (Κυπαρισσία) κ.α.]. Οι μεγάλες καταστροφές και σφαγές μετά τα Ορλωφικά στα τέλη του 18ου αιώνα αλλά και αργότερα οι επιδρομές και λεηλασίες του Ιμπραήμ στην Μεσσηνία, ανάγκασε ένα μεγάλο μέρος του ντόπιου πληθυσμού να εκπατριστεί είτε προσωρινά, είτε οριστικά σε άλλες περιοχές του ελληνισμού. Το κενό αυτό που υπήρχε στις περιοχές κυρίως της νότιας και δυτικής Μεσσηνίας, ήρθαν να το καλύψουν έποικοι που προέρχονταν από χωριά της ορεινής κυρίως Αρκαδίας και οι οποίοι από τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση άρχισαν μαζικά να μεταναστεύουν προς την Μεσσηνία, είτε για να εγκατασταθούν μόνιμα σε οργανωμένους οικισμούς, είτε ως ημινομάδες κτηνοτρόφοι που τον χειμώνα διαχείμαζαν στην Μεσσηνία και το καλοκαίρι ανέβαιναν στα ορεινά χωριά τους(ανεβοκατεβάτες). Αυτή η ημινομαδική μετακίνηση συνεχίζονταν σε ορισμένα μέρη μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1950 περίπου. Άρκαδες εποίκους προερχόμενους και από την περιοχή της Τσακωνιάς, έχουμε μετά την απελευθέρωση λόγω των καταστροφών του Ιμπραήμ στην συγκεκριμένη περιοχή. Επόμενο λοιπόν ήταν ένα μεγάλο μέρος των εθίμων, των τραγουδιών και των χορών να είναι κοινά και στις δύο περιοχές.


Ιστιοπολοϊα στην Καλαμάτα

         Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε όμως ότι στην γη της Μεσσηνίας εγκαταστάθηκαν, από την βυζαντινή ακόμη εποχή, πολυπληθείς ομάδες προερχόμενες από την περιοχή της Βορείου Ηπείρου, (Αρβανίτες), που εγκαταστάθηκαν γύρω από τα μεγάλα κάστρα της Μεθώνης και της Κορώνης και στην ορεινή περιοχή της Άνω Μεσσηνίας, στα Σουλιμοχώρια (Ντρέδες). Οι μεν πρώτοι στην πλειοψηφία τους μετανάστευσαν στην Κάτω Ιταλία και Σικελία όταν τα κάστρα της Μεθώνης και της Κορώνης δόθηκαν στους Τούρκους, οι δε δεύτεροι παρέμειναν στα ορεινά χωριά τους και διατήρησαν σε μεγάλο ποσοστό τόσο την παράδοσή τους όσο και την γλώσσα τους μέσα στην κλειστή ως τα τέλη του 19ου αιώνα αρβανίτικης κοινωνίας τους. Ακόμη ομάδες Ηπειρωτών (κυρίως σε οικογενειακό επίπεδο και όχι τόσο σε οργανωμένες ευρύτερες ομάδες) εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της Μεσσηνίας και κυρίως στην περιοχή του Ταΰγετου λόγω των διωγμών του Αλή-πασά, αλλά και αργότερα μετά την απελευθέρωση.


Παραλία Γιάλοβας

          Ακόμη κατά την βυζαντινή περίοδο, στις πλαγιές του Ταϋγέτου εγκαταστάθηκαν ομάδες Σλάβων του γένους των Μελιγκών, που με τον καιρό εκχριστιανίστηκαν και εξελληνίστηκαν. Στην ίδια περιοχή, κατά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν οικογένειες Κρητικών, κυρίως από την περιοχή των Χανίων. Κρητικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιόδους και κυρίως κατά την διάρκεια των αποτυχημένων Κρητικών επαναστάσεων, σε αρκετές περιοχές της νότιας Μεσσηνίας (περιφέρεια Μεσσήνης) και κυρίως στην περιοχή της Φοινικούντας (Ταβέρνας). Μάλιστα ο πληθυσμός στην συγκεκριμένη περιοχή ήταν αμιγώς Κρητικός έτσι ώστε τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του Ελληνικού κράτους είχε συσταθεί εκεί ο «Δήμος Νέας Κρήτης».
        Όλοι αυτοί οι έποικοι στην Μεσσηνιακή γη, έφεραν μαζί τους και τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμά τους και τις παραδόσεις τους, τα οποία αναμείχθηκαν με αυτά των γηγενών κατοίκων και έτσι αποτελούν σήμερα ένα κοινό σύνολο και την ιδιαίτερη παράδοση αυτής της Ελληνικής γωνιάς.


Πεταλίδι Παραλία

         Οι κάτοικοι της Μεσσηνίας παλαιότερα έκαναν μεγάλα πανηγύρια κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες και οι χοροί κρατούσαν συνήθως ένα τριήμερο (προπαραμονή, παραμονή και ανήμερα της μνήμης του/της πανηγυρίζοντος Αγίου/Αγίας). Το Πάσχα πάλι γιορταζόταν παλαιότερα με ιδιαίτερη λαμπρότητα και με πάνδημη συμμετοχή του κόσμου σε γενικό χορό και γλέντι τόσο την Κυριακή το απόγευμα, όσο και τις άλλες δύο επόμενες ημέρες. Γλέντια γίνονταν παλαιότερα και κατά τις διάφορες αγροτικές εργασίες όταν μαζεύονταν στα χτήματα κατά γειτονιές ή σόγια αλλά και όταν έκαναν νυχτέρια στα χτήματα ή στ’ αλώνια, στην διαλογή των καρπών και στην επεξεργασία τους. Αλλά και στις οικογενειακές εκδηλώσεις (ονομαστικές εορτές, γάμους και βαφτίσια) ο χορός είχε κι αυτός ένα σημαντικό μέρος.


Πεταλίδι: Η πλατεία

          Οι χοροί γίνονταν παλαιότερα μόνο με τραγούδια φωνητικά, είτε σε αντιφωνία ανδρών γυναικών, είτε σε αντιφωνία ανάμεσα σε δύο ομάδες χορευτών, είτε σε αντιφωνία μεταξύ ενός σολίστα και της χορευτικής ομάδας. Τα όργανα που χρησιμοποιούσαν ήταν η φλογέρα και το νταούλι, η λύρα παλαιότερα και ο ταμπουράς κυρίως στα παραλιακά μέρη της Ν. Μεσσηνίας και στην Μάνη, αλλά και η ζυγιά ζουρνάς (πίπιζα ή καραμούζα) – νταούλι που έπαιζαν στα μέρη της Νότιας κυρίως Μεσσηνίας οι μόνιμα εγκατεστημένοι από τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας Αιγυπτιακής καταγωγής (απομεινάρια της στρατιάς του Ιμπραήμ που «αποκλείστηκαν» στην Μεσσηνία μετά την Ναυμαχία του Ναυαρίνου και την Απελευθέρωση) «Γύφτοι» από του Λαίζαγα (Στενωσιά) Πυλίας. Αργότερα, κατά τα τέλη του 19ου αιώνα έκαναν την εμφάνισή τους το κλαρίνο, το βιολί, το λαούτο και το σαντούρι, εκτοπίζοντας βαθμιαία τα παλαιότερα όργανα. Σήμερα μόνο στα χωριά της Αλαγονίας και κυρίως στην Νέδουσα μπορείς να ακούσεις ζυγιά φλογέρας – νταουλιού και μάλιστα είναι ένα από τα λίγα χωριά που ακόμη και σήμερα συνεχίζεται η παράδοση από την νέα γενιά.


Μαρίνα Πύλου

         Σήμερα ένα μεγάλο μέρος από τα τραγούδια και τους χορούς της Μεσσηνίας, τόσο των ντόπιων κατοίκων, όσο και αυτών που εποίκησαν τον τόπο μετά την απελευθέρωση έχουν ξεχαστεί, πρώτον γιατί έχουν εκλείψει τα γλέντια με την παλαιά τους μορφή και επομένως τα τραγούδια και οι χοροί έχασαν την λειτουργικότητά τους και δεύτερον, γιατί ένα μεγάλο μέρος απ’ αυτά έχουν αργή ρυθμική αγωγή και τα περισσότερα είναι σε διπλό ρυθμό και επομένως «ακατάλληλα» για γλέντι με την σημερινή έννοια. Ορισμένα απ’ αυτά τα τραγούδια επέζησαν και τραγουδιώνται ακόμη σήμερα είτε διότι ήταν πολύ αγαπημένα στους κατοίκους μιας συγκεκριμένης περιοχής, είτε προσαρμόστηκαν ρυθμικά και χορεύονταν σε απλό συρτό ή καλαματιανό χορό, κυρίως αυτά του διπλού ρυθμού (Χορταράκια, Το γιαλό – γιαλό πηγαίνω, Μια κόρη μια γαλαζιανή, Σήμερα γάμος γίνεται κ.α.).

ΣΗΜ. Στην επόμενη ανάρτησή μας θα καταγράψουμε συγκεκριμένους χορούς και τραγούδια με τον τρόπο που χορεύονται. Θα έχει πολύ ενδιαφέρον.